Glosa Wiki
Advertisement
Histori
Vicente Costalago
Vi pote merka u kopi de u bibli ci

Intra-duce[]

Un inventi de grafo, in un anua 3000 p.K. pa es u decide acide in un histori de homi. U-ci es u divide mo de un histori tem in bi mega eva:

  • U pre-histori: U tem pre un inventi de grafo.
  • Un histori: U tem po un inventi de grafo.

Intra u pre-histori e un histori, plu acide decide u divide de singu eva in plu difere fasi.

Plu fasi de u pre-histori[]

U pre-histori komence kon u feno de un homi mo in u Geo, 2 miliona anua p.K., e fini kron un inventi de grafo, cirka un anua 3000 p.K.

U pre-histori gene divide in bi cefa fasi. Un acide ke decide u-ci divide es u detekti de un agrikultura e u kulti de plu zoa:

  • U paleo-lito-eva: Id es u fasi pre u detekti de un agrikultura e u kulti de plu zoa.
  • U neo-lito-eva: Id es u fasi po u detekti de un agrikultura e u kulti de plu zoa.

Plu fasi de un histori[]

Un histori komence in un anua 3000 p.K. kon un inventi de grafo e fini in nu-tem. Plus tem histori plu acide divide difere fasi:

  • Un antiqi-eva: Id es u fasi ab un inventi de grafo (3000 p.K.) a-kron u kade de u Roma Imperia (476).
  • U medieva: Id es u fasi inter u kade de u Roma Imperia (476) a-kron u detekti de Amerika (1492).
  • U moderna-eva: Id es li fasi inter u detekti de Amerika (1491) e u France Revolutio (1789).
  • Un iso-tem-eva: Id es u fasi inter u France Revolutio (1789) a-kro nu-tem.

U pre-histori[]

U pre-histori es un eva inter u feno de un homi mo e un inventi de grafo. Id tena mega tem. Un homi mo pa feno bi miliona anua pre u nati de Kristo e u grafo pa gene inventi 3000 pre u nati de Kristo. In u pre-histori na difere bi fasi: u paleo-lito-eva e u neo-lito-eva.

U paleo-lito-eva[]

U paleo-lito-eva es u fasi inter u feno de un homi mo e u detekti de un agrikultura e u kulti de plu zoa.

Tem paleo-lito-eva:

  • Plu homi pa disci komo uti u piro, qi mu pa uti pro kuko e dona termo. Mu pa komence auto regula in mikro grega pro casa, piski e alexi ex plu ferali zoa.
  • Mu pa komence seka plu lito, ligni e osteo. Ko mu, mu pa face plu simpli instrumenta homo plu arka, plu glokino, et cetera.
  • Plu lingua mo gene krea.
  • Id feno un arti labora mo. Mu es pikto de plu zoa e skeni de casa ge-akti supra plu mura de plu kaverno.

U neo-lito-eva[]

U neo-lito-eva es u fasi inter u detekti de un agrikultura e u kulti de plu zoa, e un inventi de grafo.

Tem neo-lito-eva:

  • Plu homi pa disci kulti u solu e kulti plu zoa pro vora mu, e auto regula in plu mega grega, ko ma de hekto membra.
  • U rota e u veli gene inventi e uno metali homo kupra gene detekti.
  • U kotona e u Linum komence gene trikota, un argila komence gene forma e u ligni e un osteo gene ma boni seka. Ko plu-ci materia mu face plu instrumenta ma komplexi.

Un histori[]

Un histori es un eva inter un inventi de grafo e nu-tem. Intra un histori na difere tetra fasi: un antiqi-eva, u medieva, u moderna-eva e u nu-di-eva.

Un antiqi-eva[]

Un antiqi-eva es u fasi inter un inventi de grafo (3000 p.K.) e u kade de u Roma Imperia (476)

In un antiqi-eva:

  • Plu homi pa auto regula pro forma plu stato mo. Singu stato tena auto idio teritori, auto forma de krati, auto kultura e plu traditio. U maxi gravi pa es un Egiptia, un Elada, u Fenicia, u Kartago e u Roma.
  • Plu alfa-beta pa komence gene uti pro grafo. Un alfa-beta mo ge-ski es u-ci ex plu Fenicia-pe.
  • Uno metali iso feru, kriso alo argenti gene uti u tem mo.
  • Plu moneta pa feno, ko qi plu inter-natio relati pa ma-boni. Un ex u maxi gravi stato pa es u Roma stato.
  • U demo Roma pa eko in un Italia peninsula. Mu kapitala civita pa es Roma. U demo Roma pa krea u milita stato, ke pa extende tra u Mar Mediteraneo. Mu pa krea un imperia, qi pa komence in un hektu anua 3 p.K. e pa fini in un hekto anua 5. Mu pa intra-duce mu lingua, plu traditio, plu lega e kultura in plu ge-vikto teritori.

U medieva[]

U medieva es un eva inter u kade de u Roma Imperia (476) a-kron u detekti de Amerika (1492).

Tem medieva:

  • U Roma Imperia pa no-feno kron id pa gene invade ex u plu Germania demo, qi pa veni ab u nord de Europa.
  • U societa de plu-ci regi-landa pa gene divide in tri grega: u regi e plu nobili, plu klerika e u stato tri.
    • U regi e plu nobili pa es oligo, ma mu pa tena u politika e milita pote. Mu pa tena mega qantita de solu.
    • Plu klerika pa dedika mu bio a disci, preka, doci u Kristo-religio e auxi plu popula in penuri.
    • U stato tri pa es u maxi multi. Mu pa labora plu solu de u regi alo de plu nobili, e pa servi in plu arme. In kambio, mi pa gene protekti alo pa cepti plu solu.
  • Plu civita pa es no-freqe e mu pa tena no-multi in-pe. Solo a fini de medieva mu pa deveni ma multi e ma ge-eko.
  • U Deutschland-pe, Gutenberg, pa inventi u tipo-pe. Kausa u-ci, plu bibli pa pausa gene grafo per manu e mu pa deveni ma pusi preci.
  • Plu universita mo e plu natio parlamenta pa gene krea, e plu difere lingua pa naske (plu Romance lingua homo France-lingua, Espania-lingua, Italia-lingua e Portugal-lingua pa evolve ex u Latino).

U moderni-eva[]

U moderna-eva es u fasi inter u detekti de Amerika (1491) e u France Revolutio (1789).

Tem moderni-eva:

  • Plura Europa regi-landa par regula multi viagia pro explora e vikto plu altere kontinenta. Kausa plu-ci viagia, plu Europa natio pa gene neo teritori, plu metali homo kriso alo argenti e planta pro kulti homo potato, tomato e kakao.
  • Plu regi pa obtena ma pote. Mu pa es plu solo qi pa governa. A fini de u moderna-eva, plu civi pa regula plu revolutio pro fini kon uplu abusi. U maxi gravi pa es u France Revolutio.
  • U Kristo Eklesia pa divide inter plu katolika-pe e plu protesta-pe: plu katolika-pe pa obe u Papa e pa mantena mu krede; anti-co, plu protesta-pe pa non-obe u Papa, pa pausa krede in u Virgo e plu sankti-pe, et cetera.
  • U disci de u natura, de un homi e de u kultura de u antiqi-eva pa es fo-gravi. Id pa acide fo detekti: Koperniko pa heuresi ke u Geo pa cirkumfera un Heli, Galileo pa inventi u teleskope, Newton pa heuresi plu legi de gravita, et cetera.

U nu-di-eva[]

Un iso-tem-eva un eva inter u France Revolutio (1789) e nu-tem. Id es un eva de plu sociali, politika e kultura muta.

Tem iso-tem-eva:

  • Plu forma de governa de multi landa pa deveni plu demo-krati e un holo pote de plu regi pa dispare. Ab u-la tem, plu natio parlamenta, ge-elekti ex plu civi, legislati.
  • Plu guera pa ma-mega. Id pa acide u Munda Guera Mo (1914-1918) e u Munda Guera Bi (1941-1945).
  • Plu politika, ekonomi e sociali difere inter plu landa es singu tem plu mega. Nu-tem il es u mikri grega de plu pluto landa e u mega grega de plu pove landa.
  • Id pa feno plu skience e tekno avanti ke pa muta plu forma de labora e vive. Plu-ci avanti gene ski iso Industri Revolutio.

Un Industri Revolutio[]

Plu cefa tekno avanti ke un industri revolutio pa aporta pa es:

  • Un inventi de u makina. In u komence id pa ki per vapo e, histero, per elektro alo petroleum.
  • Plu ergo-lo pa deveni plu fabrika to multi labora-pe pa labora.
  • Plu-ci makina pa duce ad un inventi de fero-me: proto u feru-via, u vapo-navi, e, histero, u vagona e un aero-navi.
Advertisement